بیماری‌های کبدی ناشی از سموم و دارو، بیماری‌هایی هستند که در اثر مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، هورمون‌ها، داروهای گیاهی، مواد مخدر (و روانگردان) و سموم موجود در محیط زیست برای کبد اتفاق می‌افتد.

علائم و درمان مسمومیت کبد ناشی از سموم و دارو ها

بیماری‌های کبدی ناشی از سموم و دارو، بیماری‌هایی هستند که در اثر مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، هورمون‌ها، داروهای گیاهی، مواد مخدر (و روانگردان) و سموم موجود در محیط زیست برای کبد اتفاق می‌افتد.

کبد چیست؟

کبد یکی از اندام‌های داخلی بدن است که در سمت بالا و راست شکم قرار گرفته و قسمت بیشتر آن در پشت دنده‌ها واقع شده است. کبد وظیفه تولید مایع صفرا و ترشح آن به درون روده را بر عهده دارد تا صفرا در آنجا به هضم چربی‌های موجود در مواد غذایی کمک کند. علاوه بر آن، کبد به تصفیه خون و حذف مواد شیمیایی از آن کمک می‌کند. همچنین پروتئین‌هایی مانند آلبومین و نیز پروتئین‌های دیگری که مسئول انعقاد صحیح خون هستند را تولید می‌کند.

علائم بیماری‌های کبدی چیست؟

خستگی شدید

ضعف و بی‌حالی

درد مبهم شکم

کم اشتهایی

زردی

خارش بدن

بروز کبودی و خون‌مردگی به آسانی

بیماری‌های شدید و پیشرفته کبد که همراه با سیروز کبدی باشد می‌تواند علائم و نشانه‌های سیروز را در بیمار ایجاد کند. این علائم شامل موارد زیر است:

تجمع مایعات در پاها (اِدِم) و شکم

پریشانی ذهنی یا کُما

آسیب‌پذیری زیاد در برابر عفونت‌های باکتریایی

خونریزی دستگاه گوارش به خاطر تشکیل واریس

داروها چگونه باعث بیماری کبد می‌شوند؟

به طور کلی سه نوع مسمومیت کبدی ناشی از دارو وجود دارد که عباتند از؛ مسمومیت وابسته به دوز دارو، مسمومیت آیدیوسنکراتیک (ناشی از برخی ژن‌ها که واکنش‌های شیمیایی داروهای خاصی را کنترل می‌کنند) و آلرژی دارویی (به خاطر حملاتی که توسط سیستم ایمنی بدن نسبت به داروها صورت می‌گیرد و باعث نوعی آسیب‌دیدگی و التهاب در بدن می‌شود).

داروها باعث چه نوعی از بیماری‌های کبد می‌شوند؟

داروها و مواد شیمیایی می‌توانند طیف وسیعی از انواع بیماری‌ها و آسیب‌های کبدی را ایجاد کنند که مهم‌ترین آنها عبارت است از:

بالا رفتن میزان آنزیم‌های کبدی در خون

بسیاری از داروها بدون آنکه علائم یا نشانه‌هایی از هپاتیت در بیمار ایجاد کنند، باعث بالا رفتن خفیف مقدار آنزیم‌های کبدی در خون می‌شوند. بعضی از داروها مانند استاتین‌ها، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، بعضی از داروهای ضد افسردگی و بعضی از داروهایی که برای درمان دیابت استفاده می‌شود، تاکرین (کوگنکس)، آسپرین و کوئینیدین از مهم‌ترین داروهایی هستند که می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند. مقدار غیر طبیعی آنزیم‌های کبدی به فاصله کوتاهی بعد از قطع مصرف این داروها به حالت طبیعی برمی‌گردد و معمولاً آسیب درازمدتی به کبد وارد نمی‌شود.

هپاتیت حاد و مزمن

بعضی از داروهای می‌توانند باعث بروز هپاتیت (التهاب سلول‌های کبدی) حاد یا مزمن شوند که منجر به نکروزه شدن (مرگ) این سلول‌ها خواهد شد. هپاتیت حاد ناشی از دارو در مقایسه با هپاتیت مزمن شیوع بیشتری دارد و معمولاً کمتر از ۳ ماه به طول می‌انجامد. در حالی که هپاتیت مزمن بیشتر از ۳ ماه طول خواهد کشید. در موارد شدید این عارضه، بیمار ممکن است به علائمی از قبیل تیره شدن ادرار، تب، روشن شدن رنگ مدفوع و زردی دچار شود. اما بیماری هپاتیت معمولاً بعد از توقف مصرف دارویی که عامل بروز آن بوده است، برطرف می‌شود. استامینوفن، فنیتوئین، آسپرین، ایزونیازید، دیکلوفناک، آموکسی‌سیلین و کلاوولانیک اسید، نمونه‌هایی از داروهایی هستند که می‌توانند باعث بروز هپاتیت حاد در بیمار شوند. ماینوسایکلین، نیتروفورانتوئین، فنیتوئین، پروپیل تیواوراسیل، فنوفیبرات و متامفتامین، مثال‌هایی از داروهایی هستند که می‌توانند باعث هپاتیت مزمن شوند.

نارسایی حاد کبدی

داروها در موارد نادری می‌توانند منجر به بروز نارسایی حاد کبد (هپاتیت فولمینانت) شوند. بیماران مبتلا به این عارضه به شدت ناخوش خواهند بود و علاوه بر علائم هپاتیت حاد، مشکلات دیگری از قبیل پریشانی ذهنی، کما، خون‌مردگی یا خونریزی شدید نیز برای آنها پیش می‌آید. در واقع، بسته به عامل ایجاد کننده آن، در حدود ۴۰ تا ۷۰ درصد از افرادی که به نارسایی حاد کبدی دچار می‌شوند، در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند.

کلستاز

کلستاز عارضه‌ای است که طی آن، میزان ترشح و جریان مایع صفرا کاهش پیدا می‌کند. داروهایی که باعث کلستاز می‌شوند معمولاً در کار ترشح مایع صفرا توسط سلول‌های کبدی اختلال ایجاد می‌کنند، اما موجب بروز هپاتیت یا نکروز (مرگ) سلول‌های کبد نمی‌شوند. بعضی از مهم‌ترین داروهایی که می‌توانند موجب بروز کلستاز شوند، عبارتند از: اریترومایسین، کلورپرومازین، سولفامتوکسازول، تری‌متوپریم، آمیتریپتیلین، کاربامازپین، آمپیسیلین، آمپیسیلین، کلاولانیک اسید، ریفامپین، استرادیول، کاپتوپریل، قرص‌های ضد بارداری، استروئیدهای آنابولیک، ناپروکسن، آمیودارون، هالوپریدول، ایمیپرامین، تتراسایکلین و فتیتوئین. اغلب بیمارانی که به کلستاز ناشی از دارو مبتلا می‌شوند، چند هفته بعد از قطع مصرف دارو به طور کامل بهبود پیدا می‌کنند. در موارد نادری هم ممکن است بیمار به بیماری‌های مزمن کبد و یا نارسایی کبد مبتلا شود.

کبد چرب (استئاتوز)

اعتیاد به الکل، چاقی و دیابت، شایع‌ترین علل بیماری کبد چرب به شمار می‌روند. بعضی از داروها نیز می‌توانند منجر به بروز کبد چرب همراه با هپاتیت یا بدون هپاتیت شوند. کبد چرب ناشی از دارو، در موارد شدید می‌تواند منجر به سیروز و نارسایی کبدی شود. مهم‌ترین داروها و شرایطی که می‌تواند منجر به بروز کبد چرب شود شامل تغذیه کامل وریدی و داروهای متوترکسات، گریزئوفولوین، تاموکسیفن، استروئیدها، والپروات و آمیودارون می‌باشد. در موارد خاصی کبد چرب ناشی از دارو به تنهایی می‌تواند برای بیمار کشنده باشد، مثلاً در مورد بیماری سندرم ری (Reye) که وقتی کودکان یا نوجوانان برای درمان آنفولانزا داروی آسپرین، دوزهای بالای تتراسایکلین داخل وریدی، آمیودارون و یا بعضی از داروهای گیاهی را مصرف می‌کنند، به آن مبتلا می‌شوند.

سیروز

بیماری‌های مزمن کبدی از قبیل هپاتیت، کبد چرب یا کلستاز می‌توانند منجر به نکروزه شدن (مرگ) سلول‌های کبد شوند. بعد از آن، در جریان بهبودی و ترمیم سلول‌های مرده کبد، یک سری بافت به شکل جای زخم (اسکار) بر روی بافت کبد تشکیل می‌شود که پیشرفت و بزرگ شدن آنها می‌تواند باعث بروز بیماری سیروز شود. سیروز الکلی به عنوان شایع‌ترین مورد از سیروز ناشی از دارو شناخته می‌شود. مهم‌ترین داروهایی که می‌توانند باعث بیماری‌های مزمن کبد و سیروز کبدی شوند شامل متوترکسات (روماترکس)، آمیودارون (کوردارون) و متیل‌دوپا (آلدومات) می‌باشند.

ترومبوز سیاهرگی کبدی

بعضی از داروها می‌توانند موجب تشکیل لخته‌های خون (ترومبوز) در سیاهرگ‌های کبد و بزرگ سیاهرگ زیرین شوند. ترومبوز سیاهرگ‌های کبد و بزرگ سیاهرگ زیرین می‌تواند منجر به بزرگ شدن کبد، درد شکم، آب‌آوردگی شکم (آسیت) و نارسایی کبدی شود. مصرف قرص‌های ضد بارداری، علت اصلی ابتلا به این سندرم می‌باشد.

بیماری کبدی ناشی از داروها چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بیماری‌های کبد بر اساس شرح حال و علائم مشاهده شده در بیمار از قبیل کم اشتهایی، حالت تهوع، خستگی شدید، خارش بدن و تیره شدن ادرار و نیز نتایج به دست آمده از معاینات فیزیکی (از قبیل زردی، بزرگ شدن کبد) و تست‌های آزمایشگاهی (از قبیل میزان آنزیم‌های کبدی یا بیلی‌روبین در خون و یا زمان لخته شدن خون) تشخیص داده می‌شود. پس از شناسایی علائم بیماری، پزشک ممکن است معاینات بیشتری نیز انجام دهد تا به علت اصلی بیماری پی ببرد و یا دارویی که باعث بیماری کبد شده است را شناسایی نماید.

 سابقه مصرف الکل و داروهایی که با بیماری کبد ارتباط دارند.

 آزمایش خون (برای تشخیص بیماری‌های احتمالی دیگری مانند هپاتیت ب و هپاتیت سی و سایر بیماری‌های مزمن کبدی)

 آزمایش اولتراسوند (سونوگرافی) شکمی یا سی تی اسکن از کبد به منظور تشخیص بیماری‌های احتمالی کیسه صفرا

بیماری‌های کبدی ناشی از سموم و داروها چگونه درمان می‌شود؟

مهم‌ترین روش درمانی برای بیماری‌های ناشی از دارو در کبد آن است که مصرف دارویی که باعث ایجاد آن بیماری شده است، متوقف شود. در اغلب بیماران، نشانه‌ها و علائم بیماری کبد بعد از قطع مصرف دارو برطرف می‌شود، نتایج آزمایش خون آنها به حالت طبیعی بازمی‌گردد و هیچ آسیب درازمدتی هم به کبد وارد نمی‌شود. البته استثناهایی هم وجود دارد. برای مثال، مسمومیت (اوور دوز) ناشی از داروی تیلنول معمولاً با داروی استیل سیستئین خوراکی درمان می‌شود تا از نکروز شدید سلول‌های کبد و بروز نارسایی کبدی جلوگیری شود. بعضی از بیماران که به نارسایی شدید کبدی دچار شده‌اند نیز ممکن است به پیوند کبد نیاز داشته باشند. بعضی از داروها هم می‌توانند باعث آسیب‌دیدگی برگشت‌ناپذیر کبد یا سیروز کبدی شوند.